حجت‌الاسلام والمسلمین دکتر حسن روحانی عصر سه شنبه در نشست اندیشمندان و مسوولان موسسات دانشگاهی و حوزوی با بیان اینکه شیوع بیماری کرونا پدیده‌ای نوظهور بود که به سرعت همه ابعاد زندگی را در جوامع بشری تحت تاثیر قرار داد، گفت: این بیماری تاثیراتی بر چگونگی مناسک دینی و ملی و رفت و آمدهای اجتماعی و حتی روابط درون خانواده‌ها داشته است به گونه‌ای که امروز خانواده نقش خود را بهتر بازیابی می‌کند.
رئیس جمهور با بیان اینکه در تاریخ بیماری مسری زیاد داشته‌ایم و شاید بشر تصور می‌کرد که بر اپیدمی پیروز شده و دیگر هیچ گاه یک بیماری جوامع بشری را تحت تاثیر قرار نخواهد داد، اظهارداشت: دانش و آگاهی انسان همیشه محدود است و علیرغم پیشرفت‌های بشر در علوم مختلف، جامعه بشری به طور کامل در مواجهه با کرونا غافلگیر شد.
دکتر روحانی با اشاره به اینکه شیوع این بیماری رابطه انسان با جامعه، علم با دین و انسان با طبیعت را بازتعریف می‌کند، افزود: در جوامع همواره توصیه بر این بوده که انسانها در مناسبات اجتماعی حضور داشته باشند و تمامی برنامه‌های اقتصادی، علمی، اجتماعی و فرهنگی بر مبنای یک رابطه صمیمانه میان فرد و جامعه تدوین می‌شد اما این بیماری بر اصل مسلم انس و ارتباط انسان با جامعه تاثیر گذاشت.
رئیس جمهور با اشاره به اینکه کرونا مطمئنا آثار و تبعاتی در جوامع بشری خواهد داشت، خاطرنشان کرد: این حادثه معیار مقایسه ملت‌ها، دولت‌ها و جوامع انسانی را تغییر داد به گونه‌ای که بسیاری از دولت‌ها که مدعی علم، تجهیزات و توانمندی‌های علمی و مالی بسیاری بودند در مواجهه با آن، به طور کامل گرفتار شدند.
دکتر روحانی با تاکید بر اینکه ایران امروز کشوری است که می‌تواند در این مقایسه و رقابت خود را به خوبی نشان دهد، افزود: تا این مرحله می‌توانیم بگوییم عملکرد ما در مقابله با کرونا نسبت به بسیاری از کشورها قابل بحث بوده و بسیاری از کشورها این عملکرد را مورد تمجید قرار می‌دهند.
رئیس جمهور تصریح کرد: اقداماتی که در جریان مقابله با کرونا در ایران شاهد آن بودیم، توانست بر بسیاری از قضاوت‌هایی که نسبت به نظام، دولت و مردم انجام می‌شد خط بطلان بکشد.
دکتر روحانی افزود: یکی از قضاوت‌هایی که درباره ایران بود اینکه به واسطه انقلاب، علم و دانش آنطور که باید در این کشور پیشرفت نداشته و قدرت علمی ایران در سطحی پایین قرار دارد؛ موضوع دیگر درباره قدرت و توان مدیریتی در ایران و بحث دیگر در رابطه با سرمایه اجتماعی نظام بود که می‌گفتند مردم با نظام مشکل داشته و حرف مسوولان را گوش نمی‌کنند.
رئیس جمهور با بیان اینکه تاب‌آوری نظام و ملت از دیگر موضوعاتی بود که در مورد آن قضاوت‌هایی صورت می‌گرفت، ادامه داد: غربی‌ها تصور می‌کردند با اعمال فشار و تحریم، ملت ایران بیش از چند ماه تاب‌آوری نداشته و تحمل نخواهد کرد و با شیوع این ویروس، آنها فکر می‌کردند کشوری که تحت تحریم سخت قرار داشته و منابع مالی محدودی دارد، نمی‌تواند در برابر این مشکلات مقاومت کند.
دکتر روحانی با اشاره به موفقیت‌ها و دستاوردهایی که در بخش‌های مختلف کشور در مقابله با کرونا به دست آمده، اظهارداشت: البته شیوع این بیماری به برخی از بخش‌های کشور مانند صنعت هوایی، حمل و نقل و گردشگری صدمه‌هایی را وارد کرده که جبران آن نیازمند تلاشی طولانی است.
رئیس جمهور با بیان اینکه این سوال مطرح بود که کشوری که با تحریم روبرو است چگونه می‌تواند در مقابل این بیماری مقاومت کند و امکانات و خدمات بهداشتی و درمانی را به مردم ارائه دهد، گفت: خوشبختانه با تلاش دولت در شش سال اخیر تخت‌های بیمارستانی آماده، دو برابر افزایش یافته و این نه تنها در تخت‌های عادی بلکه در زمینه تخت‌های ویژه نیز بوده است به گونه‌ای که تاکنون و در جریان مقابله با کرونا از لحاظ تخت بیمارستانی در هیچ منطقه‌ای دچار مشکل نشدیم.
دکتر روحانی افزود: بسیار به ندرت در استانی اتفاق افتاده که ظرفیت تخت‌های ویژه تکمیل شده باشد و این در حالی است که حتی در دوران شیوع این بیماری توانسته‌ایم 900 تخت به تخت‌های ویژه بیمارستانی اضافه کنیم.
رئیس جمهور با بیان اینکه هیچ کس تصور نمی‌کرد ایران با وجود تحریم‌های سخت بتواند در روزهای بحرانی به این شکل عمل کند که حتی در بحرانی‌ترین شرایط با عدم تخت خالی در بیمارستان‌ها مواجه نباشیم، گفت: در مقایسه با دیگر کشورها عملکرد بخش بهداشت و درمان ایران بسیار خوب بوده است و این در حالی است که در سایر بخش‌ها مانند بهزیستی و ارائه خدمات به افراد معلول، خانه‌های سالمندان و کارخانه‌های بزرگ در این دوران با بحران مواجه نبودیم.
دکتر روحانی با بیان اینکه در دوران شیوع کرونا با مراقبت‌هایی که انجام شد هم کارخانه‌ها به تولیدات خود ادامه دادند و خوشبختانه از کارگران و پرسنل تولیدی در کشور ابتلا به بیماری نداشتیم، تصریح کرد: همکاری مردم نقش بسیار مهمی در کنترل این بیماری و تامین مواد مورد نیاز در بخش‌های مختلف داشت.
رئیس جمهور افزود: تمامی این موفقیت‌ها قضاوت‌های مغرضانه علیه ایران، نظام، دولت و مدیریت کشور را نقش برآب کرد و آنها فهمیدند که ایران کشوری توانمند و قدرتمند است.
دکتر روحانی با تحلیل از همدلی، همراهی و حضور آحاد ملت در صحنه و فداکاری و کمک برای مقابله با این بیماری در کل کشور، این جلوه‌ها را با آنچه در دوران دفاع مقدس در کشور به وقوع پیوست شبیه دانست و گفت: در دوران دفاع مقدس نیز شرایط کشور بسیار سخت بود به گونه‌ای که در برخی برهه‌ها تصور می‌کردیم که تا چند روز دیگر کشور کاملا بی دفاع خواهد بود اما حضور مردم و تلاش و فداکاری جوانان دانشمند کشور موجب شد تا بتوانیم از آن روزهای سخت عبور کنیم.
رئیس جمهور با بیان اینکه امروز همه اقشار جامعه اعم از نیروهای مسلح، خیرین، سازمانهای مردم نهاد، سمن‌ها و آحاد مردم به میدان آمده و کمک می‌کنند، افزود: پزشکان، پرستاران و کادر درمانی کشور در این ایام و روزهایی که حتی ماسک و امکانات کافی در اختیار نداشتند با فداکاری به کمک بیماران رفتند و این بسیار ارزشمند است.
دکتر روحانی با اشاره به موفقیت‌های کشورمان در مسیر مقابله با کرونا ادامه داد: امروز در تولید ونتیلاتور، ماسک ان.95 و کیت‌های تشخیص به نقطه‌ای رسیده‌ایم که علاوه بر تامین نیازهای داخلی وزارت بهداشت و درمان اجازه صادرات هم می‌دهد و این نشان‌دهنده کار عظیم و بزرگی است که در کشور ما به انجام رسیده است.
رئیس جمهور با اشاره به نقش برجسته علما، مراجع و به ویژه رهبر معظم انقلاب در پاسخ به سوالات و نزدیکی دین با علم و علم با دین گفت: خوشبختانه توانستیم در کشورمان از بروز برخی مسائل و نظراتی که به دنبال فاصله انداختن میان دین و علم بودند به سرعت عبور کرده و همه در کنار هم قرار بگیریم.
دکتر روحانی با بیان اینکه در ایران اقدامات قابل مقایسه‌ای با دنیا انجام شد و از مردم در رعایت فاصله‌گذاری هر چه خواستیم به ما کمک کردند، گفت: در این شرایط در کنار هم قرار گرفتیم و موفقیت‌هایی را بدست آوردیم اما این کافی نیست که بگوییم از مشکلات عبور کرده‌ایم چرا که دوران پساکرونا دورانی به مراتب سخت‌تر خواهد بود.
رئیس جمهور ادامه داد: در دوران پساکرونا سوالات زیادی در رابطه با عدل، عذاب و رحمت خدا انجام شده و بحث‌های گوناگونی از سوی تفکرات مختلف مطرح می‌شود نسبت به اینکه این ویروس چگونه به وجود آمد و آیا به واسطه خطای انسان نسبت به محیط زیست بوده و یا به واسطه عمل نکردن به دستورات اسلام برای سلامت جامعه به وقوع پیوسته است که علما و دانشمندان باید به این سوالات پاسخ دهند.
دکتر روحانی با بیان اینکه برخی تصور می‌کنند طرح این گونه مسائل موضوعات غیردینی بوده و آن را خطا و اشتباه می‌دانند، گفت: خداوند مسیر علم و دانش را برای ما مشخص و توانایی خردورزی را به انسان عطا فرموده تا با استفاده از آن قدرت تعلیم و تعلم داشته باشد؛ در دوران پساکرونا بسیاری از شبهات در فضای مجازی و حقیقی و کلاس‌های دانشگاهی مطرح می‌شود که باید با همفکری برای چگونگی مواجهه با آنها برنامه‌ریزی کنیم.
رئیس جمهور با اشاره به اینکه دولت علیرغم فشارهایی که به واسطه تحریم داشت توانست کمک‌هایی را در مقابله با کرونا برای مردم در نظر بگیرد، اظهارداشت: امروز می‌توانیم به مردم اطمینان دهیم که تمامی مراکز کشور فعال و ذخایر به اندازه کافی در اختیار داریم. البته این کار بسیار سختی است اما زمانی که همه دست به دست هم دهیم می‌توانیم به خوبی از مشکلات عبور کنیم.
دکتر روحانی با اشاره به فرا رسیدن شبهای قدر و تاکید بر ضرورت بهره گیری و استفاده از فضائل این شبها ، خاطرنشان کرد: خداوند در شب قدر فرصت و فضل و رحمت ویژه‌ای را در اختیار انسانها قرار می‌دهد اما انسان باید شب قدر را به بهترین وجه برای خود بسازد؛ توبه این شب و اراده برای نیکی به خلق ارزشمند بوده و باعث می‌شود که همین یک شب به تمام عمر برتری داشته باشد.
رئیس جمهور با بیان اینکه عمل سرنوشت‌ساز برای ما قدر را می‌سازد، گفت: این ایام و این لیالی که با تلاش و فداکاری در مسیر مقابله با کرونا فعالیت می‌کنیم برای ما لیالی قدر است و می‌توانیم در این شرایط بهترین جامعه و شرایطی معتدل و قابل تحمل در همه امور مربوط به جامعه را برای پساکرونا بسازیم.
دکتر روحانی تاکید کرد: امروز حوزه‌ها و دانشگاه‌ها باید پیشتاز فضایی باشند که ملت را وارد شب قدر کرده تا آنها با فداکاری که انجام می‌دهند سرنوشت جامعه را بسازند.
رئیس جمهور تلاش دولت در زمینه ایجاد شبکه ملی و تقویت فضای ارتباطات در کشور و توسعه شرکتهای دانش بنیان را در مقابله با کرونا موثر دانست و گفت: بسیاری از موفقیت‌ها و خودکفایی‌ها در سایه کار، تلاش و کوشش همه مردم و جوانان کشور در دانشگاه‌ها حاصل شده و این در حالی است که هرگاه با هم بودیم موفق و هر گاه از هم فاصله گرفتیم دچار دشواری در کارها شده‌ایم.
دکتر روحانی تصریح کرد: کرونا علیرغم همه سختی‌ها و مشکلاتی که به همراه داشت وحدت، دوستی و همدلی خاصی را در کشور به وجود آورد که این نعمتی بزرگ برای ما به شمار می‌رود.
رئیس جمهور افزود: کمک به انسانها یک وظیفه همگانی است و ما باید تلاش کنیم تا به همه انسانها در همه کشورها کمک و یاری برسانیم کما اینکه باید از امروز برای دوران پساکرونا از لحاظ سیاسی، اقتصادی، فرهنگی، مذهبی، دینی و فکری آماده بوده و برنامه‌ریزی داشته باشیم.
پیش از سخنان رئیس جمهور دکتر رضا داوری اردکانی رئیس فرهنگستان علوم، حجت‌الاسلام احمد واعظی رئیس دفتر تبلیغات حوزه علمیه قم، دکتر غلامعلی حداد عادل رئیس فرهنگستان زبان و ادبیات فارسی، دکتر سیدعلیرضا مرندی رئیس فرهنگستان علوم پزشکی، دکتر محمود نیلی احمدآبادی رئیس دانشگاه تهران، حجت‌الاسلام مصطفی رستمی رئیس نهاد نمایندگی رهبری در دانشگاه‌ها، دکتر احمد پاکتچی رئیس پژوهشگاه دایره المعارف‌نگاری، دکتر قبادی رئیس پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی، دکتر محمود فتوحی فیروزآباد رئیس دانشگاه صنعتی شریف، دکتر محمدمهدی تهرانچی رئیس دانشگاه آزاد اسلامی، دکتر نجف لک‌زایی رئیس پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی و دکتر محمد فاضلی رئیس دانشگاه شهید بهشتی در سخنانی به بیان دیدگاه‌ها و نقطه نظرات خود پیرامون مسائل و چالش‌های مختلف در حوزه‌های گوناگون مرتبط با علوم انسانی مرتبط با کرونا پرداختند.
چالش‌های کرونا درباره تفکر دینی، نگاه انتقادی به دین و الحاد مدرن ، تاثیر کرونا بر حوزه دین و دینداری، جلوه‌های ایثار و فداکاری و تقویت دینداری در عموم جامعه به واسطه شیوع کرونا، لزوم جدی گرفتن ابعاد فرهنگی و آسیب‌های ناشی از کرونا توام با نگرش به ابعاد سلامت و اقتصاد، تجلیل از تلاش پزشکان و کادر درمانی در ارائه خدمات به مردم در شرایط سخت، نمایش فرهنگ اصیل و غنی ایرانی برخلاف آنچه در جوامع غربی به وجود آمد، شکست تبلیغات منفی و جوسازی دشمنان و رسانه‌های معاند بر ناکارآمدی نظام ایران، شناخت بهتر دشمنان توسط ملت ایران، تقدیر از حضور فعال رئیس جمهور و تلاش‌های وزیر بهداشت در ستاد ملی مقابله با کرونا، نمایش کارآمدی شبکه بهداشت و درمان کشور با اجرای طرح‌های غربالگری، توجه به مدیریت جامعه و عملکردها در مدیریت بحران و آثار آن در دوران پسابحران، لزوم توجه به استفاده از ظرفیت‌ها و توانمندی‌های علمی، فناوری و دانش بنیان برای رسیدن به دستاوردهای مطلوب، پیشنهاد تشکیل ستاد ملی علم و فناوری برای مدیریت استفاده از ظرفیت علم در بحران، توجه به تقویت آموزش مجازی در آموزش عالی کشور از جمله موضوعاتی بود که در این جلسه مطرح شد.
همچنین خانواده بنیاد کردن موضوعات فرهنگی و معنوی، توجه به عملکرد جامعه متمدن اسلامی، توانمندی جامعه ایرانی برای مواجهه با بحران‌ها، مردم سالار کردن مدیریت بحران مانند دوران دفاع مقدس، توجه به تولید محتوای مطلوب و فراگیر در فضای مجازی، توجه به علوم انسانی، رفتاری و علوم پایه در مدیریت بحران جامعه، ضرورت نگاه به جهانی بودن پدیده کرونا و در نظر گرفتن تبعات تجاری، فرهنگی و اقتصادی از این منظر، عدم نگرش منطقه‌ای و محلی به کرونا، ضرورت نزدیکی دین و علم به یکدیگر و تقویت علوم انسانی، توجه به موضوع امنیت روانی جامعه و تشویق آحاد ملت به همراهی با سیاست‌ها، ضرورت تکمیل زیرساخت‌های لازم برای استفاده از فضای مجازی در راستای تقویت آموزش مجازی و ضرورت تعامل میان دانشگاه و دولت در راستای توسعه دانش، تقویت گفت‌وگو و همفکری موثر عالمان و حاکمان و تدوین دستورالعملی برای شناخت کاستی‌ها و نقاط ضعف و قوت از دیگر موضوعات و مباحثی بود که در این جلسه مطرح شد.
متن کامل سخنان حجت الاسلام والمسلمین دکتر حسن روحانی به این شرح است:
بسم‌الله الرحمن الرحیم
الحمد لله ربّ العالمین، و الصّلاة و السّلام علی سیّد الخلق اجمعین محمّد و آله الطّاهرین و صحبه المنتجبین
بسیار جلسه خوبی بود و وقت کم بود که از محضر همه اساتید و بزرگان جلسه استفاده و بهره‌مند شویم. کرونا، یک بیماری خاصی بود. لااقل در عصر حاضر در زندگی و در عمر خود چنین پدیده‌ای را ندیده بودیم که یک بیماری به سرعت همه ابعاد جامعه، از مناسک ملی تا مناسک دینی، از رفت و آمدهای اجتماعی تا رفت و آمدهای خانوادگی و حتی روابط درون خانواده را تحت تاثیر قرار دهد. اینجا بحث شد که خانواده امروز نقش خود را بهتر بازیابی می‌کند. در داخل خانه هم روابط اعضا تحت تاثیر قرار گرفته، یعنی یک نفر که درون خانه مبتلا می‌شود، از زن و فرزند و پدر و مادر و همه جدا می‌شود و نه تنها توصیه که الزام می‌شود، در کنجی قرار بگیرد و رابطه خود را با اعضای نزدیک خانواده خود قطع کند.
بیماری مسری در تاریخ زیاد داشتیم و شاید هم بشر در دهه‌های اخیر فکر می‌کرد بر اپیدمی پیروز شده و بیماری‌های مسری دیگر جایی در دنیای جدید ندارند که روزی یک بیماری بیاید تمام زندگی جامعه را تحت تاثیر قرار دهد، اما " وَمَا أُوتِیتُمْ مِنَ الْعِلْمِ إِلَّا قَلِیلًا". دانش و آگاهی انسان بسیار محدود است. علیرغم اینکه قرن‌ها گذشته و بشر در علوم مختلف پیشرفت‌های فراوانی را داشته، اما همچنان در این مساله به طور کامل همه عالم غافلگیر شد. یعنی هیچ کشوری نبود که در این داستان دچار غافلگیری نشود. حالا چه آن کشورهایی که زودتر به این بیماری مبتلا شدند، چه کشورهایی که بعدا به این بیماری مبتلا شدند.
همین مباحثی که در همین جمع مطرح شد و از نظرات اساتید استفاده کردیم، دیدیم که این بیماری در حال بازتعریف رابطه انسان با جامعه، رابطه علم با دین و رابطه انسان با طبیعت است که در این شرایط چه کار باید بکنیم؟ در جامعه ما همواره توصیه بر این بود که انسان در داخل جمع و جامعه باشد. همه مشوق‌ها و برنامه‌ریزی‌ها، برنامه‌های اجتماعی، اقتصادی همه بر این مبنا بود. از کلاس دانشگاه و مدرسه، مسجد، محله، همه جا مبنا ایجاد یک رابطه نزدیک‌تر و صمیمانه‌تر بین فرد و جمع و جامعه بود و انسان را هم می‌گویند از انس اقتباس شده است. اگر از انس اقتباس شده پس انس و نزدیکی و ارتباط بیشتر اساس جامعه را تشکیل می‌داد، اما این بیماری آمد در این اصل مسلم هم، تاثیر گذاشت؛ حالا ولو کوتاه و میان مدت. فعلا تاثیر گذاشته است.
به هر حال روزی بشر از این بیماری خلاصی پیدا می‌کند. حال چه موقع، چند هفته و چند ماه دیگر، این خیلی برای کسی روشن نیست، اما همین تاثیری که تا امروز در کشور خودمان شاهد آن هستیم، به هر حال کم کم به سه ماه نزدیک می‌شویم، تمام ماه اسفند و فروردین و الان هم که 23 اردیبهشت هستیم، تقریبا سه ماه جامعه را درگیر کرده و ممکن است ماههای آینده هم با این مساله درگیر باشیم. خودِ این آثار این پدیده در جامعه چیست و بعد از آن چگونه خواهد بود؛ بسیار مهم است.
در ابعاد مختلف این حادثه که نگاه می‌کنیم، یک معیار مقایسه برای همه ملت‌ها و جوامع انسانی و دولت‌ها و قدرت‌ها هم به جا گذاشت. بسیاری از کشورها مبتلا شدند، بعضی‌ها زودتر، بعضی‌ها دیرتر، بعضی‌ها مدعی علم و دانش بسیار زیاد هستند، مدعی آن هستند که تجهیزات علمی و پزشکی بسیار فراوانی در اختیار دارند، توانمندی اقتصادی بسیار زیادی دارند، توانمندی علمی بسیار زیادی دارند، آنها هم در این حادثه به طور کامل گرفتار شدند. حالا یکی از مقامات اروپایی در یک مساله‌ای، مساله مهم در همین ماجرای کرونا می‌گفت که در بازگشت و اینکه بازگشایی کنیم، در مسائل اجتماعی، می‌گفت این هفته‌ها نگاه می‌کنیم به کاری که شما در ایران شروع کردید و می‌گفت داریم نتایج بازگشایی در ایران را نگاه می‌کنیم.
حالا یک کشور اروپایی است، به هر حال آنها خیلی برای خودشان مدعی هستند، اما در عین حال ایران کشوری است که امروز می‌تواند در این مقایسه و این رقابت خود را نشان دهد. نمی‌خواهم بگویم ما از دیگران خیلی بهتر یا بدتر عمل کردیم، تا اینجا می‌توانیم بگوییم که نسبت به بسیاری از کشورها عملکرد ایران قابل طرح و مقایسه است، یا حتی بعضی مجامع بین‌المللی امروز دارند از ایران تمجید می‌کنند. کاری که ایران انجام داده، آمار و ارقام به هر حال روشن است که مبتلایان ما چقدر بودند، بهبود یافتگان ما چقدر بودند، فوتی‌ها چقدر بودند، اینها همه روشن و قابل مقایسه با کشورهای دیگر است.
کاری که در ایران در این مدت شاهد آن بودیم، بر بسیاری از قضاوت‌هایی که نسبت به کشور، نظام، دولت و مردم ایران انجام می‌گرفت، خط بطلان کشید. یک قضاوت این بود که به خاطر دوران انقلاب و شرایط بعد از انقلاب، علم و دانش در این کشور پیشرفتی که می‌بایست نداشته یا کمتر داشته و قدرت علمی ایران پایین آمده است. یک بحث این بود که قدرت مدیریت ایران یک قدرت مدیریت کافی نیست و وقتی با بحران و معضل مواجه می‌شود، مشکلات فراوانی دارد. بحث زیادی در همین سالهای اخیر درباره سرمایه اجتماعی این نظام مطرح بود که اصلا مردم کاملا از نظام فاصله دارند، حرف مسئولین را گوش نمی‌کنند، نقطه مقابل آن را انتخاب می‌کنند. بحث‌هایی درباره تاب‌آوری ملت مطرح بود. یک قضاوت‌هایی می‌کردند که در این تحریم اخیری که از اوایل سال 97 شد، برخی غربی‌ها فکر می‌کردند، ملت ایران دو سه ماه بیشتر تاب‌آوری ندارد. گفتند این فشار شدیدی که وارد می‌کنیم، حداکثر دو یا سه ماه بیشتر نمی‌توانند دوام بیاورند.
وقتی کنار این تحریم، این ویروس و این بیماری هم اضافه شد، در شرایطی که کمتر کشوری شرایط ایران را دارد، یکی از مقامات کشورهای همسایه به بنده گفت، از ابتدای شیوع این ویروس هرازگاهی به فکر ایران هستم که با وجود تحریم در برابر این فشار و این بیماری، چه می‌خواهید بکنید. فکر می‌کردند ایران در یک شرایط تحریم سخت است. وقتی کشوری در شرایط تحریم سخت قرار دارد و منابع مالی کافی ندارد، نمی‌تواند در برابر چنین فشاری مقاومت و ایستادگی کند.
ویروسی که این همه بیکاری ایجاد می‌کند، به بعضی از رسته‌های شغلی آنچنان صدمه زده که حتی وقتی این بیماری تمام شود، مدتها طول می‌کشد که سرجای اول خود برگردند. در صنعت هوایی، حمل و نقل، در گردشگری این چنین است. مسائلی داریم که به این زودی حل نمی‌شود.
در این شرایط، می گفتند ایران با بیکاری چه کار می‌کند؟ برفرض بتواند با این ویروس مبارزه کند، تخت‌های بیمارستانی و تخت‌های ویژه را از کجا تهیه می‌کند؟ بحمدالله این عنایت خداوند، تدبیر نظام و کار حساب شده دولت بود. در عرض شش سال اخیر، تعداد تخت‌های بیمارستانی کشور تقریبا به دو برابر تخت‌های آماده قبل از آن رسید و لذا در بیمارستان‌ها تخت کم نداشتیم. اصلا، هیچ وقت، همیشه تخت بود، نه تنها تخت معمولی، حتی در تخت‌های ویژه در آی.سی.یو، هیچ وقت کبمود نداشتیم، چون با همه استان‌ها هم تماس آماری و هم تماس تلفنی و هم تماس ویدئوکنفرانسی داشتم و بسیار به ندرت اتفاق افتاده در یک استانی تخت‌های مراقبت‌های ویژه آن کامل شده باشد. یعنی اینکه در روزی 40 بیمار با شرایط بحرانی داشته و 40 تخت آی.سی.یو نیاز داشته و پر بوده باشد؛ این کم اتفاق افتاده و بیشتر اوقات تخت‌ها خالی بوده است.
ما توانستیم در همین مدت و دوران درگیری با بیماری، به تخت‌های ویژه خود بیش از 900 تخت اضافه کنیم، علاوه بر آن تعداد تخت ویژه که داشتیم.
کسی فکر نمی‌کرد که ایران در این شرایط و روزهای سخت و بحرانی، تقریبا سه هفته روزهای بسیار سختی داشتیم. از اواخر اسفند تا نیمه فروردین روزهای بسیار سخت و بحرانی داشتیم، ولی هیچ وقت پیش نیامد که هیچ بیمارستانی بگوید تخت خالی نداریم، یا تخت ویژه خالی نداریم، در بخش آی.سی.یو تخت خالی نداریم. هیچ کجا و هیچ جای کشور این نبوده است. حتی در آن روزهای سخت قم و گیلان باز هم توانستیم با شرایطی که بود، اوضاع را خوب مدیریت کنیم.
این را با کشورهای دیگر مقایسه کنیم. در جاهای مختلف، بهزیستی و افراد معلول و ناتوان، سالمندان، خانه‌های سالمندان در هیچ کجا بحران نمی‌بینید. در هیچ خانه سالمندان بحران نمی‌بینید. در هیچ کارخانه بزرگی دچار بحران نشدیم. خیلی بحث بود، اما حالا اینجا نه وقت آن هست، نه نیازی هست توضیح دهم.
از روز اول بحران اختلاف نظرهایی روی بعضی مسائل داشتیم. کامل بحث کردیم، اما تصمیم‌گیری برای آن ساده و آسان نبود. بسیاری از کارخانه‌هایی که تولیدات آنها برای کشور ضرورت داشت، محل بحث بود که آیا این کارخانه‌ها باز باشد، بگذاریم اینها بروند؟ خب در این شرایط ماسک و مواد ضدعفونی می‌خواهیم، آیا می‌شود اجازه داد این همه کارگاه و کارخانه باز باشد و کارگرها در آنها کار کنند، اصلا امکان‌پذیر هست؟
با مراقبت‌هایی که انجام گرفت، در بخش‌هایی بود که حتی یک نفر مبتلا نداشتیم. بخش‌هایی هم بوده که تعداد کمی مبتلا داشتیم. مثلا در روزهای اولیه در تمام بخش‌های مرتبط با نفت، تمام شرکت‌ها ناچار بودند کار کنند و نمی‌شد آنها را تعطیل کنیم. در اواسط فروردین از وزیر نفت پرسیدم، می‌گفت حتی یک مبتلا نداریم. خیلی مهم است. این یعنی اینکه مردم مراقبت کنند، و یعنی اینکه بتوانیم کارخانه‌ها و بنگاه‌ها را درست مدیریت کنیم.
هیچ‌وقت مردم برای مواد غذایی دچار مشکل نشدند. حالا برای مواد ضد عفونی و ماسک در روزهای اول در مضیقه بودیم، اما خیلی سریع از این مضیقه عبور کردیم. این نشان می‌دهد قضاوتی که دنیا نسبت به ایران داشت، البته آنهایی که مغرضانه قضاوت می‌کردند، حالا قضاوت بعضی‌ها هم معتدل و درست بود، ما آنهایی که نسبت به انقلاب، نظام، دولت و مدیریت ایران قضاوت‌های آنچنانی می‌کردند، کاملا فهمیدند که چنین نیست و ایران توانمند و قدرتمند است.
همه البته به صحنه آمدند و در این مساله جای تردید نیست. اگر مقایسه کنیم این دوران را با دوران همکاری در جنگ تحمیلی و دفاع مقدس این مقایسه می‌تواند درست باشد. در آن دوره هم روزهای بسیار سختی داشتیم. بعضی از سختی‌ها را مردم اطلاع نداشتند. مثلا در دوران دفاع مقدس به شبی رسیدیم که احساس می‌کردیم از چند روز دیگر کشور بی‌دفاع می‌شود. زمانی بود که لامپ تمام رادارهای سیستم پدافندی موشکی تمام شده بود. چون این لامپ یک دوره و عمری دارد و عمر آن تمام شده بود، از آنچه در انبار بود هم استفاده کرده بودیم و تمام شده بود و دیگر نداشتیم، چند تا دانه بیشتر نبود. برای جابجایی لامپ بین تهران و خارک پرواز گذاشته بودیم. اینجا احساس خطر می‌کردیم، لامپ را اینجا نگه می‌داشتیم، خارک در خطر بود، لامپ را به آنجا منتقل می‌کردیم. دو روز آنجا بود، دو روز در تهران. اصلا در یک مقطعی قرار گرفته بودیم که حالت یاس و ناامیدی همه را فراگرفته بود. یک تیم تحقیقاتی و یک دانشمند بسیار ارزشمند کشور، اینها در یک کارگاهی شبانه روز ماندند و کار کردند، یک شب خانه نرفتند و همه هم‌قسم شدند که در این کارگاه می‌مانیم تا این لامپ را احیا کنیم. بعضی‌ها مسخره می‌کردند و به خود بنده می‌گفتند حرف اینها را گوش نکن، این لامپ که عمرش تمام شد، اصلا قابل احیا نیست. اینها حرف بیخودی می‌زنند، از لحاظ علمی درست نیست. وقتی اینها بعد از چند هفته شبانه روز کار کردند و گفتند لامپ را احیا کردیم، بزرگترین خبر خوشی بود که در آن روزهای سخت می‌شنیدیم. این اتفاق افتاد و دومرتبه همه سیستم‌های پدافندی کشور راه افتاد. یک دفعه می‌بینید در دوران جنگ یک سال، دو سال پیش، در عملیاتی یک هواپیما هم نمی‌توانستیم بزنیم و یک دفعه برگشتیم در عملیاتی در عرض 15 الی 16 روز 73 فروند هواپیما را سرنگون کردیم. کار عظیم و بزرگی بود.
کشور با روزهای سختی مواجه شد. گاهی وقت‌ها اندیشمندان و دانشمندان و محققین و گاهی عامه مردم به کمک آمدند. آن روزی که کشور به بسیج و فداکاری و کمک مادی و به پشتیبانی نیاز داشت، همین کمپرسی که نیاز داشتیم، همین لودر بولدزری که از تمام شهرها جمع می‌شد. هر کدام اینها در جنگ یا در زمان و مقطع خودش بسیار حساس بود و می‌توانست سرنوشت جنگ را بالا و پایین کند. شبیه آن حالت را امروز داریم.
امروز می‌بینید همه اقشار، همه نیروهای مسلح، غیر نیروهای مسلح، خیرین، تمام سازمانهای مردم نهاد، سمن‌ها همه به میدان آمدند. دیروز از طریق ویدئوکنفرانس با دو استان آذربایجان شرقی و آذربایجان غربی صحبت کردم، آن همه بسته‌های کمک معیشتی که خیرین، بسیج، نهادهای عمومی غیردولتی، بخش‌های دولتی برای استان آماده کرده بودند، کار خیلی مهمی است. شما چنین صحنه‌ای در دنیا مشاهده نمی‌کنید.
گاهی حتی در عرصه‌های بیمارستانی و درمانی هم خودمان را قابل مقایسه نمی‌دانم. یعنی آن فداکاری که پزشک ایرانی، پرستار ایرانی انجام می‌دهد، آن روزهایی که ابزار و وسایل کافی در اختیار نداشتند، ماسک N95 به انداز کافی در اختیار نداشتند، گان در اختیار نداشتند، ولی رفتند کنار بیماران. یکی از اساتید بزرگ که نمی‌خواهم از او نام ببرم که به همین ویروس مبتلا هم شد و الحمدالله دوران نقاهت خود را گذراند، وقتی از او سوال کردند شما چرا بدون ماسک N95 بالای سر بیماران رفتید، گفت، دیدم شاگردها و پرستارهای من، اینها هم امکانات ندارند، بنده هم کنارشان رفتم. می‌دانست یعنی چه و خطر را حس می‌کرد. او متخصص عفونی بود، ولی بدون تجهیزات کافی و کامل به بخش عفونی رفت.
این چنین شرایطی را در دنیا شاید کمتر سراغ داشته باشیم ولو ممکن است کادر درمانی بیمارستانی در خارج هم چنین فداکاری کرده باشند، اما در ایران، کادر درمانی و بقیه با همه توان به صحنه آمدند.
توانستیم بسیاری از زمینه‌هایی را که در آنها کم و کسر داشتیم، تکمیل کنیم. به هر حال در تولید ونتیلاتور به نقطه‌ای رسیدیم که امروز وزارت بهداشت و درمان اجازه صادرات می‌دهد. می‌گوید نصف تولید را به من بدهید و نصف آن را صادر کنید. این خیلی مهم است که در تولید ماسک‌های N95 هفته پیش وزیر بهداشت و درمان در جلسه دولت گفت که اجازه صادرات داده‌ایم. در کیت‌های تشخیص، الان کیت سرولوژی صادر می‌کنیم. در بعضی از کیت‌ها هنوز قدرت صادرات نداریم و تولیدات برای نیازمندی‌های خودمان است، هنوز نیاز داریم.
کار بسیار عظیم و بزرگی انجام گرفت. الان در زمینه درمان و دارو و تولید واکسن و اینها هم در کشور تلاش می‌شود. حالا اینکه دیگران جلو می‌افتند یا ما جلو می‌افتیم، به هر حال یک رقابتی در دنیا هست.
کار عظیم و بزرگی در کشور انجام شده است. عالمان، مراجع و رهبری همه کمک کردند والا اگر این مسائل پیش می‌آمد که بستن درِ مسجد امروز مجاز است یا غیرمجاز، حرم، اماکن مقدس، همه کمک کردند. اگر این نبود، اگر این نزدیکی دین با علم، علم با دین و اگر این فاصله را بعضی‌ها می‌توانستند ایجاد کنند. یک عده‌ای آمدند گفتند که اصلا این طب به درد نمی‌خورد. در اینجا طب اسلامی و طب چی می‌خواهیم. این کار را باید انجام دهیم. یکی گفت که اگر درِ حرم باز باشد اصلا مردم زودتر خوب می‌شوند. از اینها سریع عبور کردیم. چند ساعتی، چند روزی از این بحث‌ها، گوشه و کنار بود. توانستیم با سرعت از این مباحث عبور کنیم و به نقطه ای برسیم که همه در کنار هم قرار گرفتیم.
به نظرم کارِ کشور و ملت ایران با دنیا قابل مقایسه است و هر چه از مردم خواستیم، مردم کمک و همراهی کردند. در رعایت فاصله اجتماعی، در رعایت فاصله هوشمند؛ از مردم درخواست کمک کردیم و آنها هم کمک کردند و به صحنه آمدند. امروز هم همینطور است و در این شرایط وقتی همه در کنار هم قرار گرفتیم، یک موفقیت قابل قبولی داریم. ممکن است نواقصی هم گوشه و کنار داشته باشیم. اما این کافی نیست برای اینکه بگوییم، از کرونا عبور کردیم، چون دوران پساکرونا یک دوران جدیدی است. یک مثال عوامانه‌ای هست که می‌گوید، این تازه زمین خورده یا تازه کشتی گرفته بدنش صدمه دیده ولی بدنش هنوز گرم است بگذار سرد شود آن وقت معلوم می‌شود.
در این حوادث و بحران‌ها وقتی آدم گرم و وسط مسائل است و در حال عبور است، شرایط یک جور است و وقتی تمام می‌شود، آرام می شود، مردم احساس می‌کنند دیگر کرونا تمام شده، دیگر فاصله‌های اجتماعی تمام شده، آن وقت مسائل جدیدی خواهیم داشت. هم از لحاظ اعتقادات مردم، هم از لحاظ قضاوت‌های مردم، علما و اندیشمندان دینی باید به خیلی از سوالات احتمالی جواب دهند. بین عدل خدا، بین عذاب خدا، بین نحوه خلقت خدا، بین رحمت خدا، خیلی بحث‌ها بعدها در فرصت‌های بعدی مطرح خواهد شد که این چگونه بود، چه جوری شد؟ این ویروس چگونه خلق شد؟ آیا خطا کردیم، آیا نسبت به محیط زیست و طبیعت درست عمل نکردیم، آیا آن حیوان و گوشت آن حیوانی که نمی‌بایست دنبال مصرف آن می‌رفتیم، رفتیم و دچار این مشکل شدیم؟ آیا آن دستوراتی که اسلام برای سلامت به ما داده بود، آنها را مراعات نکردیم؟ چه چیز باعث شد و دلیل آن چه بود؟ و چگونه عبور کردیم؟
بعضی‌ها فکر می‌کنند، فکر کردن در این مساله و به دانش و علم پناه بردن، غیرپناه بردن به دین است. این افکار را باید اصلاح کنیم. یعنی الان مثلا با علم و دانش دنبال زراعت می‌رویم و تولید بیشتر حاصل می‌شود و بعد این را با کارخانجات مختلف به مواد غذایی تبدیل می‌کنیم و در اختیار مردم می‌گذاریم، این غیردین و خداست؟ اگر مستقیم از طبیعت استفاده کنیم، این خداست؟ این خطا و اشتباه است. برای حرکت در مسیر علم و دانش هم خدا ما را هدایت کرده و از ما خواسته و هم توانمندی به ما داده است. توانمندی مغزی و علمی و خردی که خداوند به انسان داده و تعلیم و تعلم، اولین امتیازی است که خداوند برای بشر قرار می‌دهد. خداوند به انسان قدرت تعلم داده است، چون اول که بشر نمی‌توانست تعلیم بدهد، خودش بایست یاد بگیرد و خداوند در مرحله اول معلم بود و «علم آدم الاسما کلها». بشر در مرحله اول متعلم بود، بعد هم معلم شد هم متعلم. در مراحل مختلف، چه کسی این قدرت را داد، خداوند به انسان این امکان را داد که توان تعلم داشته باشد.
بسیاری از شبهات در فضای مجازی و در فضای حقیقی مطرح می‌شود، ، بعد که دانشگاه‌ها باز شد در فضای کلاس، خیلی مسائل مطرح می‌شود. چگونه باید به اینها پاسخ بدهیم و چطور با اینها مواجه شویم؟
نسبت به مسائل اجتماعی و جامعه بعد از این مراحل باید چه کار کنیم؟ نسبت به شغل بعد از این باید چه کار کنیم؟ امروز در بسیاری از مشاغلی که داریم دچار مشکلاتی هستیم که این مشکلات را باید رفع کنیم و بتوانیم از آن عبور کنیم. کاری که دولت توانست در این مدت کوتاه انجام دهد این بود که کمک‌هایی را علیرغم همه فشارهای سنگینی که روی دولت هست، ارائه کرد. تهیه همین مواد غذایی و آنچه که مورد نیاز مردم است، کالاهای اساسی، این مثل همان لامپ آن رادار است که گفتم. یک عده خاصی خبر داشتند و مردم خبر نداشتند. الان هم از این لامپ‌ها زیاد داریم که مردم خبر ندارند شرایط کشور چیست؟
توانستیم از این شرایط به خوبی عبور کنیم و باز هم عبور می‌کنیم. می‌توانیم با قدرت به مردم اطمینان دهیم که الان مراکز کشور فعال است. امروز ذخایر به اندازه کافی هست. برای آینده برنامه‌ریزی به اندازه کافی هست. در شرایط تحریم این کار، کارِ ساده‌ای نیست، کارِ بسیار سخت و مشکلی است. اما در این مشکل وقتی همه دست به دست هم می‌دهیم، همه کنار هم قرار می‌گیریم، می‌توانیم عبور کنیم. اگر در کنار هم قرار نگیریم مشکلات فراوانی داریم و عبور به این سادگی و آسانی نیست.
حال من گریزی بزنم، امشب شب قدر است. جزء شبهای قدر ما هست. آن سه شبی که در میان مردم معروف است به شبهای قدر، یکی هم امشب است. این چیست؟ خداوند آن شب را و آن ساعات و آن زمان را ویژه قرار داده که متفاوت است، یا خداوند در آن زمان فرصت ویژه در اختیار بشر گذاشته؟ باید علمای دین اینها را باز کنند و توضیح دهند. زمان آن متفاوت است، ساعت آن متفاوت است، همانطور که ممکن است مکان‌ها متفاوت باشد. یک جا زمین عادی است یک جا مسجد، یک جا مسجدالحرام، یک جا مسجدالنبی است، اصلا زمین متفاوت است. عبادت هم در آنجا متفاوت است، ثواب آن هم متفاوت است.
آیا زمان به طور کامل متفاوت است؟ شب قدر با زمان‌های دیگر متفاوت است یا نه؟ این "قدر" دست خودمان است. خداوند در آن شب یک شرایطی را برای انسان ایجاد می‌کند، یک کمکی به انسان انجام می‌دهد، بدون کمک حق که« ما زَکى مِنْکُمْ مِنْ أَحَدٍ أَبَداً وَ لَو لا فَضل‌ُ اللّه‌ِ عَلَیکُم وَ رَحمَتُه‌ُ ما زَکی مِنکُم مِن أَحَدٍ أَبَدا»ً اگر فضل و رحمت خدا و تفضل حق نباشد هیچ کس دامن پاک و پاکیزه نخواهد داشت. قرآن با این تاکید می‌گوید که« ما زَکى مِنْکُمْ مِنْ أَحَدٍ أَبَدا»ً هیچ وقت، هیچ کس، در هیچ زمانی، هیچ فردی نمی‌تواند به تزکی و پاکی برسد؛ این رحمت خدا و کمک خداوند است.
در شب قدر خداوند یک فضل ویژه و رحمت ویژه در اختیار انسانها می‌گذارد. حال این قدر ساخته می‌شود یا خودمان باید بسازیم؟ یعنی اگر درست استفاده نکنیم، باز هم شب قدر خوبی برای انسان هست؟ بله شب تقدیر است، اما این شب تقدیر را خودمان می‌توانیم به بهترین وجه بسازیم و می‌توانیم خدای ناکرده به بدترین وجه. یعنی توبه آن شب و اراده برای نیکی‌ها و خدمت به خلق یک تقدیر بالایی است که آن وقت، خَیْرٌ مِنْ أَلْفِ شَهْرٍ ، همان یک شب بر تمام عمر مزیت و برتری دارد و در آن تعبیر پیغمبر می‌گوید أَلا أُنَبِّئُکُمْ بِلَیْلَةٍ أَفْضَلَ مِنْ لَیْلَةِ الْقَدْرِ ؟ حَارِسُ الْحَرَسِ فِی أَرْضِ خَوْفٍ ، لَعَلَّهُ أَنْ لا یَرْجِعَ إِلَى أَهْلِهِ. پیغمبر به اصحاب خود می‌گوید به شما بگویم آن شبی که از شب قدر هم بالاتر است، آن شبی است که یک مرزبان در مرز ایستاده و از ناموس مردم و کشور دفاع می‌کند، در حالی که نمی‌داند تا صبح زنده هست و به خانه برمی‌گردد یا شهید می‌شود؟ لَعَلَّهُ أَنْ لا یَرْجِعَ إِلَى أَهْلِهِ. آن شب از شب قدر بالاتر است.
پس آن شبی که می توانیم تصمیم بگیریم، سرنوشت ساز باشیم، عمل سرنوشت ساز برای انسان قدر را می‌سازد. اینکه یک عمل امیرالمومنین افضل است از اعمال امت، معلوم است یک روز، یک ساعت، یک عملیات، یک کار امیرالمومنین با همه اعمال خوب امت مقایسه می‌شود، چون سرنوشت ساز است. چون می‌تواند سرنوشت جامعه را، سرنوشت دنیای اسلام را، سرنوشت بشر را عوض کند.
می‌خواهم بگویم این ایام برای انسانها ایام قدر است، این لیالی، لیالی قدر است. این دوران کرونا و پس از کرونا می‌تواند برای هر کس ساعات و روزهای قدر باشد. می‌توانیم بهترین جامعه را برای خودمان در این شرایط سخت بسازیم و شرایط کشور را برای پس از کرونا و پساکرونا آماده کنیم. یک شرایط معتدل و قابل تحمل در علم، در دانش، در شغل، در اقتصاد، در سیاست، در همه چیز در همه اموری که به جامعه مربوط می‌شود. می‌توانیم هم خدای ناکرده از این فرصت به خوبی استفاده نکنیم.
به نظرم امروز علما، دانشمندان، دانشگاه‌ها، حوزه‌ها، باید پیشتاز این فضایی باشند که ملت را وارد شب قدر کنند و همه فداکاری انجام دهند که سرنوشت جامعه را به بهترین شکل بسازند.
الحمدالله امروز به خاطر تلاشی که انجام گرفت در تحول سلامت، به خاطر تلاشی که به خاطر فضای مجازی و سایبری انجام گرفت، این همه که الان می‌گویید، کلاس درس درست کردیم، این همه دانشجویان استفاده کردند، اگر این فضا نبود، اگر این شبکه نبود، واقعا چه کار می‌شد کرد؟ تلاشی که شد برای اینکه این شبکه ملی ساخته شود، شما بر روی این شبکه که پلتفرم ملی است کار می‌کنید، اگر این شبکه نبود به هر حال چه کار می‌کردید؟ پس این کاری است که برای این آماده شده است. اگر این شرکتهای دانش بنیان نبود، الان به اندازه نیاز و حتی بیش از نیاز کشور یک شرکت دانش بنیان دارد ونتیلاتور تولید می‌کند. در شبانه روز 35 ونتیلاتور تولید می‌کند که وزارت بهداشت می‌گوید 20 دستگاه آن مورد نیاز کشور است و 15 تا را می‌توانید صادر کنید.
اگر این شرکتهای دانش بنیان نبود، اگر این خودکفایی‌ها نبود، اگر امروز در گندم و سوخت و انرژی، این خودکفایی‌ها را نداشتیم، چه کسی امروز به ایران کمک می‌کرد. امروز برخی از مواد غذایی را در برخی از کشورها ذخیره می‌کنند و در اختیار دیگران قرار نمی‌دهند.
اینکه امروز در گندم خودکفا هستیم، با 5 سال و 10 سال پیش فرق می‌کند. در این شرایط امروز خودکفا هستیم. در شرایطی که امروز مواد غذایی در دنیا شرایط خاص پیدا کرده است. همه اینها در سایه کار و تلاش و کوشش همه مردم و همه جوان‌ها و همه دانشمندان و همه دانشگاه‌ها است.
آن روز که دست به دست هم دادیم در کنار هم بودیم، موفق بودیم، هر روزی از هم فاصله گرفتیم، کار سخت و مشکل شد. کرونا خیلی از مصائب و مشکلات را برای جامعه بوجود آورد، اما در عین حال یک وحدت و انسجام و اتحاد و همدلی و همبستگی خاصی هم در کنار این مصیبت در جامعه فراهم شده و این نعمتی است که در کنار آن نقمت شاهد هستیم و انشاءالله امیدواریم امروز در همه ابعاد هم بیندیشیم و به ملت و کشورمان و همه بشریت در بحث کرونا کمک کنیم. بحث کمک فقط به کشور خودمان نیست، همه کشورهای همسایه و کشورهای جهان فرقی نمی‌کند، کمک به همه انسانها وظیفه ما است تا بتوانیم همدیگر را یاری و کمک کنیم و از امروز برای دوران پساکرونا پیش‌بینی و برنامه‌ریزی کنیم. برای آن هم از امروز، هم از لحاظ دینی، هم از لحاظ معرفتی و هم از لحاظ اجتماعی، سیاسی و اقتصادی همین امروز باید فکر کنیم.
امیدوارم خداوند به همه توفیق دهد به وظیفه‌مان عمل کنیم و انشاءالله امشب و همه شبها، بتواند شبهای تقدیر خوب برای ملت و کشور ایران باشد و انشاءالله خداوند روزهای بسیار بهتری را برای ملت بزرگ ایران مقدر فرموده باشد. انشاءالله.
والسلام علیکم و رحمت‌الله و برکاته